Kopsht t? f?mij?ve nuk ka n? fshatin e larg?t t? Komun?s s? Vushtris? ku jeton Marigona, nj? grua rreth t? 40-tave, e cila p?rballet me problemin e p?rditsh?m t? gjetjes s? kujdesit p?r djalin e saj 5-vje?ar, n? m?nyr? q? ajo t? mundet t? udh?toj? p?r n? kryeqytet, Prishtin?, rreth 30 kilometra larg, ku ajo kujdeset p?r nj? t? moshuar. Edhe bashk?shorti i saj udh?ton ?do m?ngjes p?r Prishtin? p?r pun?.
¡°Shkolla m? e af?rt na tha se nuk mund ta organizojn? kujdesin parashkollor sepse nuk kishin buxhet t? ndar?, pasi q? ushte i vog?l numri i f?mij?ve q? familjet kishin k?rkuar t'i regjistronin n? shkoll?,¡± thot? Marigona. Her? i lutet nj? personi t? af?rm dhe her? nj? fqinje q? t? kujdesen p?r f?mij?n derisa t? kthehet n? sht?pi pasdite von?.
Sfid? ?sht? edhe mungesa e transportit publik p?r udh?timin q? zgjat nj? or? deri n? Prishtin? dhe m? pas nj? or? tjet?r p?r kthim n? fshatin e saj. S? bashku me disa banor? nga fshati i saj, ajo e b?n rrug?n p?r n? Prishtin? dhe kthim n? form? t? organizuar me nj? kombi. Transporti privat ?sht? i rrall? dhe m? i shtrenjt?.
Marigona i p?rket pakic?s s? grave q? jan? t? pun?suara n? Kosov?. Sipas t? dh?nave t? Agjencis? s? Statistikave t? Kosov?s, vet?m rreth 20 p?r qind e grave n? Kosov? marrin pjes? n? fuqin? pun?tore, q? ?sht? nj? nga shkall?t m? t? ul?ta n? bot?.
Ajo ia atribuon papun?sin? e grave munges?s s? mb?shtetjes financiare p?r nd?rmarr?si, munges?s s? informacionit p?r mund?sit? e disponueshme, munges?s s? arsimit dhe traditave t? komunitetit n? zonat rurale t? Kosov?s, t? cilat i detyrojn? shum? gra t? q?ndrojn? n? sht?pi p?r t'u kujdesur p?r f?mij?t dhe t? moshuarit dhe p?r t? gatuar ushqime p?r familjen e gjer?.
N? nj? studim t? koh?ve t? fundit t? Bank?s Bot?rore, , i cili ?sht? strukturuar rreth ciklit jet?sor t? grave q? punojn? n? 190 ekonomi, Kosova mori 91.9 nga 100 pik?, nj? rezultat m? i lart? se mesatarja rajonale e v?rejtur n? Evrop? Lindore dhe Azi Qendrore (84.4). Rezultati i Kosov?s ?sht? perfekt kur flitet p?r kufizimet ndaj liris? s? l?vizjes, ligjet q? ndikojn? n? vendimet e grave p?r t? punuar, ligjet q? ndikojn? n? pag?n e grave, kufizimet n? lidhje me martes?n, kufizimet p?r grat? p?r hapjen dhe drejtimin e nj? biznesi, dhe dallimet gjinore n? pron? dhe trash?gimi. Megjithat?, kur flitet p?r ligjet q? prekin pun?n e grave pas lindjes s? f?mij?ve, dhe ligjet q? ndikojn? n? mas?n e pensionit t? grave, Kosova mund t? konsideroj? reforma p?r ta p?rmir?suar barazin? ligjore p?r grat?.
¡°Kosova performon mir? n? legjislacionin relevant p?r pun?simin e grave dhe mund?sit? p?r nd?rmarr?si, por ka ende nj? hendek mes korniz?s s? p?rgjithshme ligjore dhe rregullative, dhe ndikimit t? saj n? praktik? n? krijimin e mund?sive ekonomike p?r grat?¡±, thot? menaxheri i Bank?s Bot?rore, Massimiliano Paolucci. ¡°N? an?n tjet?r, pa kontributin e grave n? rritjen ekonomike do t? jet? e pamundur t? krijohet nj? Kosov? m? e begat?¡±, shtoi ai, duke e shpjeguar k?t? sfid? zhvillimore p?r Kosov?n.
Aft?sia p?r t? k?rkuar pun? varet gjithashtu nga t? pasurit e nj? mjedisi q? lejon ndarjen e p?rgjegj?sive t? kujdesit, t? cilat r?ndojn? n? mas? t? madhe mbi grat?. Normat tradicionale shoq?rore n? Kosov? ua caktojn? p?rgjegj?sit? familjare pothuajse ekskluzivisht grave, nd?rkoh? q? ?sht? e kufizuar qasja n? kujdes me cil?si t? lart? dhe t? p?rballuesh?m p?r f?mij?t dhe t? moshuarit, ve?an?risht jasht? kryeqytetit dhe n? zonat rurale.
P?rkund?r p?rmir?simeve n? mesin e grupeve m? t? reja, grat? n? Kosov? ende paraqesin nivele m? t? ul?ta t? arsimimit sesa burrat. Rreth 50% e grave n? mosh? pune kan? arsim t? mes?m t? ul?t ose m? posht?. ?sht? e ul?t shkalla e pun?simit n? mesin e personave me arsimim m? t? ul?t, 30% tek meshkujt dhe 5% tek femrat. Grat? gjithashtu kan? m? shum? gjasa t? ken? munges? t? p?rvoj?s s? pun?s sesa burrat: 70% e grave t? grupmosh?s 25-29 nuk jan? n? pun?sim, arsim apo trajnim.
P?r t¡¯i trajtuar k?to sfida, vendet zakonisht p?rdorin nj? p?rzierje t? politikave, stimujve dhe programeve q? targetojn? drejtp?rdrejt grat?. N? Kosov? k?rkohet dialog i m?tejsh?m p?r politikat p?r t? p?rcaktuar se cilat politika jan? motori m? i mir? p?r k?t? ndryshim.
Sh?rbimet e kujdesit p?r f?mij?t dhe t? moshuarit duhet t? ofrohen n? p?rmasa m? t? gjera. Duhet t? p?rmir?sohet arsimimi i grave p?r t? rritur gjasat e tyre p?r t? punuar dhe cil?sin? e pun?simit t? tyre. Shteti mund t? nd?rhyj? me politika mb?shtet?se menj?her? pas apo edhe para diplomimit, p?r t? hapur mund?si p?r t? fituar p?rvoj?. Benefitet sh?ndet?sore dhe sociale mund t? reformohen p?r t? ndihmuar m? shum? p?r reduktimin e cenueshm?rive p?r grat? n? rast t? s?mundjes ose humbjes s? vendit t? pun?s. Gjithashtu, mund t? rritet disponueshm?ria dhe t? leht?sohet qasja n? financa dhe stimuj t? tjer? p?r grat? nd?rmarr?se..
